ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਦਾਇਰਾ

ਡਾ. ਜਤਿੰਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗਿੱਲ
ਭਾਰਤ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਰੀਆਂ-ਭਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਗਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਾਜ ਵਾਂਗ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਆਤਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਅਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸਭਿਆਤਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ ਜਾਂ ਹੜੱਪਾ ਸਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਧਰਮ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਮੱਤ, ਨਸਲ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਾਂ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇਹ ਸਾਡਾ ਜਨਮ ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਧਰਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿਚ ਹੋਂਦ ‘ਚ ਆਇਆ ਅਤੇ 1976 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿਚ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਸੋਧ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੈ। ਇਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹਰੇਕ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਆਪਣੇ ਆਰਟੀਕਲ 25 ਤੋਂ ਆਰਟੀਕਲ 28 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦ ਕਬੂਲਨਾਮਾ (ਆਰਟੀਕਲ 25)।
ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ (ਆਰਟੀਕਲ 26)।
ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ (ਆਰਟੀਕਲ 27)।
ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ (ਆਰਟੀਕਲ 28)।
ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ, ਉਸਦਾ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਰੇਕ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਦਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ।
ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਵਿਚ ਨਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਭਾਵ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਅਪਰਾਧਿਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਜਨਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਾ, ਗੁੱਸਾ, ਅਰਾਜਕਤਾ, ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਜਾਂ ਨਫਰਤ ਨਹੀਂ ਭੜਕਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਹਰੇਕ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮੰਦਭਾਗੀ ਜਾਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਧਾਰਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ : ਹਾਲਾਂਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਦੰਗਿਆਂ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ 1984 ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ 1990 ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ 2002 ਦੇ ਦੰਗੇ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿਚ 2008 ਦੇ ਈਸਾਈ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਸੂਚੀ ਸਥਾਨਕ ਪੱਧਰ ਉਤੇ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਗਈ, ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਲਈ ਸਤਾਇਆ ਗਿਆ। ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵੱਲ ਮੁੜਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ-ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਦਮੇ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਉਤੇ ਨਫਰਤ, ਵੰਡ, ਦੰਗੇ, ਹੰਗਾਮਾ ਫੈਲਾਇਆ ਹੈ। ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪਸੰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ।
ਆਓ ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਰਹੀਏ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦਈਏ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ, ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੋਵੇ। ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਕ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸਮਾਜ, ਇਕ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇਕ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ। ਆਓ ਅਨੇਕਤਾ ਵਿ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਈਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਅਸੀਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਅਸੀਂ ਡਿੱਗ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਕਾਨੂੰਨ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅਰਾਧਨਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਧੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਡਰ, ਦਬਾਅ, ਜ਼ੋਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੰਖ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੇ ਰੂਪ ਉਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਸਰੀਰ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਭੌਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗਤ ਸੁਭਾਅ, ਪ੍ਰਾਣ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਚੇਤੰਨ ਹਿੱਸਾ, ਆਤਮਾ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਅਧਿਕਾਤਮਿਕ ਹਿੱਸਾ ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਰੂਹਾਨੀ ਸਬੰਧ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਸੱਚੇ, ਜਿਊਂਦੇ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੁੜਦੇ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਇਹ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਹਿੱਸਾ ਉਸ ਅਲੌਕਿਕ, ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਸਰਬ-ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਆਓ ਆਪਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਜਿਉਂਦੇ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨਾਲ ਆਪ ਜੁੜੀਏ। ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਖੁਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਿਊਂਦਾ ਅਤੇ ਇਕੋ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੇੜਤਾ ਨਾਲ ਜਾਣਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰੇ।
[email protected]