ਬ੍ਰੇਨ-ਡਰੇਨ

ਡਾ. ਰਾਜੇਸ਼ ਕੇ.ਪੱਲਣ
ਬ੍ਰੇਨ-ਡਰੇਨ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਚੋਖਾ ਖਤਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਚਾਰਗਾਹਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਹਿਜਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਲਈ ਮਹਿੰਗੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਤਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉਨਾ ਦੀ ਹਿਜ਼ਰਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।
ਸਿਹਤ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ ਦੀ ਉਡਾਣ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਜੋ ਹੀਵਨ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਬਿਹਤਰ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ, ਮੋਟੇ ਤਨਖਾਹ ਪੈਕੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਉੱਨਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਅਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਿੱਘਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ, ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਕਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਸਿਹਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਨਿਘਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਬਿਜਾਏ ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲੋੜੀਂਦੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਸ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲੋੜੀਂਦੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ ਜੋ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ।
ਵਿਦਿਅਕ ਖੇਤਰ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਭਿਆਨਕ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਗਜਰਜਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਚੈਨੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੰਸਗਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੀਮਤੀ ਸੰਪਤੀ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਉਸਾਰ ਕੰਮਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਭਲਾਈ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖਿੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਲਾਲ ਹੋਣਾ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਉਸਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ, ਭਾਰਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਰਵੱਈਏ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਜਾਇਜ ਕਾਰਨ ਲਏ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਨੁਕਸ ਕੱਡਦੇ ਹਾਂ ਅਜੋਕੀ ਸਮਾਜਕ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅਫਸੋਸਜਨਕ ਯੋਜਨਾ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਸਾਡੀ ਜੜ੍ਹਾਂ ਰਹਿਤ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਵਾਸ ਅੱਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।
ਕਈ ਵਾਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਧਿਆਨੀ ਨਾਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ ਰਹਿਤ ਦਿਸ਼ਾ, ਉਦੇਸ਼ ਰਹਿਤ ਗੈਰ-ਅਨੁਕੂਲਤਾ, ਮਾਨਸਿਕ ਧੁੰਦਲਾਪਣ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀ ਅਣਆਗਿਆਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁਕੇ ਹਾਂ? ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਜੋ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ ਉਹ ਬੇਈਮਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਘਿਣਾਉਣੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਹਨ। ਨੀਲੀਆ ਫਿਲਮਾਂ, ਅਸ਼ਲੀਲ ਸਾਹਿਤ, ਨਸ਼ੇ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਆਧੁਨਿਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮਾੜੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੌਂਪਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦੌਸ਼ਾਂ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ੇਸੌਂਪਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਇਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਰਹਿਕੇ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੁੰਦਲੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ, ਸੰਭਾਵਤ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਝਾਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਕੋਸ਼ਿਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਬਹਾਨੇ ਜਾਂ ਭਵਕਾਹਟ ਤੇ ੇਭਵਕਾਹਟ ਕਰਨ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨੁਕਸ ਲੱਭਣ ਤੇ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆਂ ਹੈ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਕਸੂਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਯੂਨੈਸਕੋ,ਜਿਸਦਾ ਟੀਚਾ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ,ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਵ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਖਿਲਵਾੜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਸਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਮੁਨਜ਼ੱਮ ਤੱਤ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ।
ਵਾਅਦੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰਲੇ ਸਮਾਏ ਹੋਈਆਂ ਸੰਕੀਰਣ ਸਕੀਮਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਅਤੇ ਅਸੰਗਠਤ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਕੀਰ ਖਿੱਚਣ ਵਾਲਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਖੁੰਭੀ ਵਾਧੇ ਨੇ ਬਲਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਬਾਲਣ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਅਕਸਰ ਕਈ ਨੌਜਵਾਨ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸੂਰਜ ਹੇਠਾਂ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ?ਇਹ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੈ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ? ਇਹ ਸਭ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਗੈਰ-ਵਿਵਹਾਰਕਤਾ ਦੇ ੇਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਬਨਵਾਸ ਥੋਪ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਯਾਤਰੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਂਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸ਼ਲੀਲ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਨਸ਼ੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਰੰਗ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਠੋਰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਠੋਰ ਹਕੀਕਤਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨੌਜਵਾਨ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿਜ਼ਮੈਟਿਕ ਸਵੈ ਦਾ ਵਿਨਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਸ਼ਾ-ਮੁਕਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਨਿਰਾਸ਼ਾਂਵਾਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ-ਵਾਲਵ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਸੈਂਕੜੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀ ਵਿਧੀਆਂ ਤੇ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਕੋਲ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਜੋ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਦਮਾ-ਸੋਖਣ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੜਹੀਣਤਾ, ਬੇਗਾਨਗੀ ਇਸ ਮਸ਼ਹੂਰ ਦੁਖਦਾਈ ਤੱਥ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਕਿ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਆਪਣੇ ੇਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਖਤਰਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾਹੀਣ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਰਵੱਈਏ ਵਿੱਚ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ,ਸਾਡੀ ਘੁਣ-ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਖੱਡ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗੀ ਪਈ ਹੈ।
ਇਸ ਤੱਥ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ
ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ-ਸਹਿਰਚਨਾਤਮਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੱਥ ਇਹ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਇੱਕ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਲੋਕ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ ਗਏ ਪਵਿੱਤਰ ਕਾਰਜ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਕਦ-ਗਠਜੋੜ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਘੋਰ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਚਿਤਰਨ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਇਹ ਸੌਚਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਜਿਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਜੜ੍ਹ ਸਾਡੀ ਰੂੜੀਵਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।
ਪਾਠ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਭਰੇ ਟਰੱਕ ਦਾ ਸਾਡੀ ਸਦਾ ਬਦਲਦੀ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦੂਰ ਤੱਕ ਦਾ ਕੋਈ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀ ਹੈ। ਆਰਥਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆ ਦੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਦਿਲਚਸਪੀ-ਸਾਡੀ ਗੰਧਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਯਕੀਨਨ, ਲਾਰਡ ਮਕੈਲੇ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਭੂਤ) ਇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਂਦ ਹਾਂ। ਨੌਜਵਾਨ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚਮਕਦਾਰ ਡਿਗਰੀਆਂ,ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆਂਵਾਂ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੈ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ੇਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਉਸੇ ਸ਼ੰਪੂਰਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਰੂਪ ਤੋਂ,ਆਰਥਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਨਹੀਂ।
ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਾਡੀ ਅਜੋਕੀ ਸਮੇਂ ਲੋੜਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਵਾਬਦੇਹ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਇਹ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲੇ ਦਾ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਚਿਤ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਸਹੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ, ਹੁਨਰ ਤੇ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨੂੰ ਇਸਤੇਮਾਲ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਂਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਣਵੱਤਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਸਹੀ ਨਜ਼ਰੀਆ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਿਆਪੀ ਇਕਸਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਨੀਤੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥਾ ਦ ਕਾਰਨ, ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸਰਵੌਤਮ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਾਧੂ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਉਤਪਾਦਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਜੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ੇਉਦੇਸ਼ ਪੂਰਨ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁੱਝਿਆ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਭੇਡ-ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨਾ ਸਾਡੀ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਤੇ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਟਿੱਪਣੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਭਟਕਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਾਨੂੰ ਘੋੜੇ ਦੇ ਭੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਬੇਲੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।