Breaking News
Home / ਨਜ਼ਰੀਆ / ਪੋਪ ਨੇ ਲਾਈ ਅੱਲ੍ਹੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ‘ਤੇ ਮੱਲ੍ਹਮ

ਪੋਪ ਨੇ ਲਾਈ ਅੱਲ੍ਹੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ‘ਤੇ ਮੱਲ੍ਹਮ

ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਫਲੋਰਾ
ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ 24 ਜੁਲਾਈ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਛੇ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਐਡਮਿੰਟਨ ਏਅਰਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਬਚੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਕੇ ਫ਼ਿਰਾਖ਼ਦਿਲੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਤੋਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਰਹੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ) ਨੂੰ ਈਸਾਈ ਮਤ ਵਿਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਸ਼ਟ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਸ਼ੀਏ ‘ਤੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਆਪਣੀ ਹਫ਼ਤਾ ਲੰਬੀ ‘ਪ੍ਰਾਸ਼ਚਿਤ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ’ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਪੋਪ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਮੈਨੂੰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ।” ਇਸ ਕਥਨ ‘ਤੇ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਪੋਪ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ ਉਸ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚਾਂ ਦੇ ਲਗਪਗ 150,000 ਫਸਟ ਨੇਸ਼ਨਜ਼, ਮੇਟਿਸ ਅਤੇ ਇਨੂਇਟ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਨ 1800 ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੋਂ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤਕ 139 ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਹੋ ਕੇ ਬਿਤਾਇਆ ਸੀ।
ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਈ ਹੈੱਡਮਾਸਟਰਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਜਿਨਸੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਬਿਮਾਰੀ, ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਜਾਂ ਅਣਗਹਿਲੀ ਕਾਰਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਬਕਾ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਮਈ 2021 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤਕ 1,300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਣ-ਨਿਸ਼ਾਨਿਤ ਕਬਰਾਂ ਲੱਭੀਆਂ ਸਨ। ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ ਦਾ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਣਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਜੋ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਬਚੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਲ੍ਹੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ‘ਤੇ ਮਰਹਮ ਲਗਾਉਣਾ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਆਦਿਵਾਸੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਯਾਦ ਰੱਖੋ, ਵੈਟੀਕਨ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਨਾਜ਼ੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਵਿਚ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਚਰਚ ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਲਈ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਫਰਾਂਸਿਸ ਦੀ ਮਾਫ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦਿਲੋਂ ਹੈ। ਅੰਦਾਜ਼ਨ 150,000 ਮੂਲਵਾਸੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਦੀ ਵਿਚ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਫੰਡ ਵਾਲੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਅਣਗਹਿਲੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ।
ਐਂਗਲੀਕਨ, ਪ੍ਰੈਸਬੀਟੇਰੀਅਨ ਅਤੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਚਰਚਾਂ ਨੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਲਈ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਵਿਚ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਆਖ਼ਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਸੁਲ੍ਹਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪੋਪ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ।
ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ ਦਾ ਜੋ ਦਰਜਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਆਉਣਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਮਾਅਨੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਮੈਂ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਸ਼ਰਮ ਉਸ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੈਥੋਲਿਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਨਿਭਾਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਘਿਨਾਉਣੇ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਮੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਹਿ ਦਿਲੋਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ : ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ।” ਇਹ ਇਕ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਨ ਲਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤਕ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ 139 ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਦੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਵੇਖੋ ਜੋ 150,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਦਿਵਾਸੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲੈ ਗਏ ਸਨ। ਮਾਫ਼ੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰਕ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਟਾਏਗੀ। ਇਹ ਸਾਬਕਾ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ ‘ਤੇ ਦਫ਼ਨਾਏ ਗਏ 30,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਲਿਆਏਗੀ। ਇਹ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਅਤੀਤ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਨਹੀਂ ਸਕੇਗੀ। ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਠੀਕ ਹੋਣਾ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਫ਼ੀ-ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਕਾਇਆ-ਸੱਚੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਅਸਲ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਸੁਲ੍ਹਾ-ਸਫਾਈ ਦਾ ਇਕ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪੋਪ ਇਸ ਅਮਨ-ਅਮਾਨ ਦਾ ਜੋ ਸੰਦੇਸ਼ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਨ, ਉਹ ਉਸ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣਗੇ।
ਕਈਆਂ ਲਈ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਅਜੇ ਵੀ ਗਾਇਬ ਹੈ। ਚਰਚ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਵਾਬ ਮੰਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਚਰਚ ਨੂੰ ਲੁਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬਦਸੂਰਤ ਸੱਚਾਈਆਂ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਛਤਾਵਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਭਾਵੀ ਕਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਫੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੋਪ ਦੀ ਮਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਬਸਤੀਵਾਦ ਵਿਚ ਚਰਚ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚਰਚ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਮਾਫ਼ੀ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਉਪਰਾਲਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਸਮੁੱਚਾ ਸੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਛੁਪਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ ਜਾਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਲਈ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤਿਜੌਰੀਆਂ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਤਾਂ ਸਮਾਂ ਹੀ ਦੱਸੇਗਾ ਕਿ 24 ਤਰੀਕ ਤੋਂ 6 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਪੋਪ ਫਰਾਂਸਿਸ ਦੀ ਕੈਨੇਡਾ ਫੇਰੀ ਕਿੰਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ‘ਤੇ ਮੱਲ੍ਹਮ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਰ ਮੰਗਾਂ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ

Check Also

ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਬਜਟ ਕੀਤਾ ਪੇਸ਼

ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਮੁਫਤ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ, ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਬੱਸਾਂ ‘ਚ ਮੁਫਤ ਸਫਰ ਅਤੇ ਮੁਫਤ ਬਿਜਲੀ …